ՄՈՎՍԵՍ ԿԱՂԱՆԿԱՏՎԱՑԻ

7-րդ դար

Ծնվել է Հայաստանի Ուտիք նահանգի Կաղանկատույք գյուղում։ Նրա անունով մեզ է հասել «Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի» խորագրով 3 մասից (գիրք) բաղկացած աշխատությունը, որի առաջին երկու մասերն են պատկանում նրա գրչին։ Դրանք պարունակում են «աշխարհի ստեղծումից» մինչև 7-րդ դարի 1-ին կեսի դեպքերը։ 3-րդ գիրքը (արաբական տիրապետության ժամանակաշրջանից մինչև 10-րդ դար) գրել է մատենագիր Մովսես Դասխուրանցին (10-րդ դար)։ Աշխատության նյութը հիմնականում Հայոց Արցախ և Ուտիք նահանգների (հայկական Աղվանքի) պատմությունն է, որի համար էլ նրան հաճախ անվանում են Աղվանից երկրի պատմիչ։ Լայնորեն, հաճախ՝ բառացիորեն, օգտվել է 4-6-րդ դարերի հայ գրականությունից, ստեղծելով միմյանց չկապվող, երբեմն էլ՝ ժամանակավրեպ նյութերի մի ժողովածու։ Տվել է Առանշահիկ ու Միհրանյան տոհմերի պատմությունը, նկարագրել խազարներին ու նրանց արշավանքները, արաբական տիրապետությունը Հայոց, Վրաց և Աղվանից աշխարհներում ու դրանցից հյուսիս ընկած երկրներում։ Նրա աշխատությունը առաջին անգամ հրատարակել է Մկրտիչ Էմինը 1860թ., Մոսկվայում։ 1861թ. աշխատությունը հրատարակվել է ռուսերեն՝ Քերովբե Պատկանյանի թարգմանությամբ։ Այն թարգմանվել է նաև ֆրանսերեն, անգլերեն, վրացերեն, թուրքերեն, մի շարք հատվածներ՝ նաև գերմաներեն, հունգարերեն, ունեցել հայերեն մի բանի հրատարակություն, այդ թվում աշխարհաբար (1969թ.)։