ԳԱԲՐԻԵԼ ՊԱՏԿԱՆՅԱՆ

26 փետրվար, 1802 - 13 ապրիլ, 1889

Ծնվել է Թիֆլիսում: Եղել է բանաստեղծ, մանկավարժ Սերովբե Պատկանյանի որդին և դրամատուրգ, թատերական գործիչ Միքայել Պատկանյանի եղբայրը: 1805թ. նրանց ընտանիքը տեղափոխվել է Աստրախան։ Սովորել է հոր հիմնադրած Աղաբաբյան դպրոցում, ապա ռուսական հոգևոր սեմինարիայում։ Տիրապետել է ռուսերեն, անգլերեն, գերմաներեն լեզուներին։ 1827թ. նշանակվել է Աստրախանի հոգևոր կոնսիստորիայի ատենադպիր և հոգևոր դպրոցի ուսուցիչ, ձեռնադրվել քահանա։ 1818թ. թարգմանել է Դիոդորոս Սիկիլիացու «Պատմութիւն Մեծին Աղեքսանդրի Մակեդոնացւոյ» գիրքը (հրատարակված՝ 1827թ.) և գրել «Վարդապետութիւն ուղղափառութեան Հայաստանեայց եկեղեցւոյ» աշխատությունը։ 1826թ. տեղափոխվել է Նոր Նախիջևան (այժմ՝ Դոնի Ռոստով), քաղաքային վարժարանում դասավանդել հայերեն, ռուսերեն, պատմություն, աշխարհագրություն, աչքի ընկել հասարակական գործունեությամբ։ Եկեղեցական գումարներով գնված հացահատիկով օգնել է ընչազուրկ գյուղացիներին, առաջ է քաշել եկեղեցական եկամուտների համար հաշվետու լինելու հարցը, որի պատճառով 1832թ. հեռացվել է վարժարանից։ 1836թ. բացել է մասնավոր վարժարան, որտեղ նրան աշակերտել են Միքայել Նալբանդյանը, Ռափայել Պատկանյանը և այլք։ 1847թ. Ներսես Աշտարակեցու հրավերով տեղափոխվել է Թիֆլիս, նշանակվել Նորաշեն եկեղեցու վանահայր, 1850թ. կարգվել Ներսիսյան դպրոցի տեսուչի պաշտոնակատար, միաժամանակ հրատարակել «Արարատ» աշխարհաբար շաբաթաթերթը։ 1852թ. Նոր Նախիջևանում Հ․Խալիբյանի դեմ կազմակերպված մահափորձին մասնակցելու ամբաստանությամբ 7 տարի բանտարկվել է Ռոստովի բանտում։ 1860թ. ազատվել է, բայց կայսերական հրամանով կարգազուրկ է արվել, իսկ 1861թ. Գ․Այվազովսկու հրամանով ցմահ աքսորվել է Վյատկա։ Հայ հասարակայնության և մասնավորապես իր որդիների ջանքերով 1862թ. փոխադրվել է Կոստրոմա, ապա, մեկ տարի անց՝ Պետերբուրգ, որտեղ զբաղվել է ուսուցչությամբ և գրական աշխատանքով։ Կազմել է դասագրքեր, բառարաններ, օրացույցներ, գրել տոմարագիտական ու կրոնական աշխատություններ։ Հրապարակախոսական հոդվածներում նշել է աշխարհաբարի առանձնակի դերը ազգի կազմավորման գործում, անդրադարձել հայ ժողովրդի առջև ծառացած այլազան խնդիրների։ Թողել է հարուստ գրական ժառանգություն։ Նրա «Գողթան երգեր» շարքի «Հարսանիք Արտաշեսի և Սաթինիկայ», «Յուլունսն Շամիրամայ», «Արի արքայն արքայից», «Վահագն» և այլ բանաստեղծություններ դարձել են ժամանակի սիրված երգերից։ «Օրորոցի երգ գյուղական այրի կնոջ», «Գեղեցիկ Նախիջևան», «Քրտնաջան այգեպան», «Իշխան անխելք և հիմար», «Առ Հայրենիս», «Փունջ հայոց պատմության» բանաստեղծություններում արտահայտել է ժամանակի ոգին, ազատագրական պայքարի կոչ արել։ «Վարդնամակ կամ Արկածք Վարդանա», «Դյուցազն մեր ժամանակի» գործերը հայ արկածային վեպի առաջին փորձերից են։ Նրա ստեղծագործության մեջ մեծ տեղ է գրավում դյուցազներգությունը։ «Շավարշ երկրորդ կամ Նորոգյալ Հայաստան» (1864թ.), «Անուշավան․․․» (1875թ.), «Հռիփսիմե կամ փրկություն Հայաստանի» (1875թ.), «Զավան և Փառնակ Ա» (1877թ.), «Պարույր կամ Առումն Նինվեի» (1876թ.) և այլ գործերում աշխատել է պատմական հերոսների անունների տակ ներկայացնել ժամանակի մարդկանց և դեպքեր, ինչպես նաև անցյալի հերոսական կերպարներով ոգեշնչել երիտասարդ սերնդին, արթնացնել ազգային ինքնագիտակցությունը։ Գրել է պատմական ուսումնասիրություններ՝ «Հայոց ազգի պատմությունը» (1863թ.), «Միջնավեպք Հայոց ազգի պատմութենից» (1863թ.) և այլն։ Մեծ արժեք է ներկայացնում «Հիշատակարան» աշխատությունը, որն իր ընդգրկումով, փաստերի առատությամբ և գրելաձևի վարպետությամբ դասվում է հայ նոր գրականության նշանակալից երևույթների շարքը։ 1850թ. թարգմանել է Վ.Շեքսպիրի «Համլետ»-ը, որից պահպանվել են մի քանի տեսարաններ։ Մահացել է Պետերբուրգում: