ՍՏԵՓԱՆ ՔԱՓԱՆԱԿՅԱՆ

8 փետրվար, 1877 - 5 մայիս, 1944

Ծնվել է Թիֆլիսում: Եղել է ռուս հռչակավոր ռեժիսոր Վլադիմիր Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի հեռավոր ազգականը մոր կողմից: Հայ առաջին ռեժիսորներից է: Նրա հայրը, ով Օռլովի նահանգի կառավարիչն էր, որդուն ուսանելու է ուղարկել նախ Մոսկվայի Լազարյան ճեմարան, այնուհետև Մոսկվայի համալսարան, որի բանասիրական բաժինը ավարտել է 1900թ.: Այդ տարիներին հաճախել է նաև Ի.Բուրդինի դրամատիկական դասընթացներին: 1898թ. բացված Մոսկվայի Գեղարվեստական թատրոնը մեծ դեր է խաղացել նրա կյանքում: 1901թ. վերադարձել է Թիֆլիս և հանդես եկել որպես ասմունքող: Ապա որպես ռուսաց լեզվի և գրականության ուսուցիչ աշխատանքի է անցել Ներսիսյան դպրոցում: 1904թ-ից աշխատել է Հայ Դրամատիկական ընկերության խմբում` որպես ռեժիսոր: Առաջին նորամուծությունը, որով սկսել է աշխատանքը, սեղանի շուրջը կատարվող աշխատանքն է եղել: Քանի դեռ ներկայացման բոլոր մասնակիցները չէին յուրացրել դրամայի ընդհանուր մտահղացումը, չէին պարզել գործող անձանց փոխհարաբերությունները, ներկայացումը հանդիսատեսին չէր ցուցադրվում: 1908թ. լքել է թատրոնը` բախվելով Դրամատիկական ընկերության ղեկավարության հետ: Մինչև 1917թ., երբ Օվի Սևումյանը Թիֆլիսում կազմավորում է դրամատիկական ստուդիա, չի վերադարձել թատրոն: Օ.Սևումյանի ստուդիայում դասախոսություններ է կարդացել գրականության պատմության վերաբերյալ, վարել բեմական խոսքի դասընթաց, սակայն շուտով Սևումյանի ստուդիան փակվել է: Վրաստանում ղեկավարել է Հայարտան թատերական սեկցիան: Միաժամանակ Լևոն Քալանթարի օգնությամբ, ձեռնամուխ է եղել Շահումյանի անվան «Որոնումների թատրոնի» կազմակերման գործին, որը հետագայում նշանակալի դեր է խաղացել Երևանի Առաջին Պետթատրոնի (այժմ` Գ.Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն) ստեղծման մեջ: Իբրև թատրոնի ղեկավարներից մեկը, նա պնդել է, որ թատերախումբը կազմվի միայն բեմական փորձ չունեցող երիտասարդներից: Գնահատելով Հասմիկի և Միքայել Մանվելյանի արվեստը, դեմ էր նրանց նոր թատերախումբ ընդունելուն: 1921-22թթ բեմական խոսքի և գեղարվեստական ասմունքի դասեր անցկացրել Մոսկվայի հայկական դրամատիկական ստուդիայում: Եղել է ոչ միայն ասմունքի առաջին հայ վարպետը, այլև հայ պրոֆեսիոնալ ասմունքի հիմնադիրը: Նրա աշակերտներից է եղել նշանավոր ասմունքող Սուրեն Քոչարյանը, ամերիկյան ականավոր կինոռեժիսոր Ռուբեն Մամուլյանը: Ասմունքել է Հ.Թումանյանի «Մի կաթիլ մեղրը» և Ա.Իսահակյանի «Աբու-լալա Մահարին»: 1919-20թթ եղել է Ներսիսյան դպրոցի տեսուչը: 1921թ. որպես ռեժիսոր աշխատել է Թիֆլիսի հայկական թատրոնում: 1926-27թթ աշխատել է Բաքվի Հայ դրամայում` իբրև գեղարվեստական ղեկավար, որտեղ բեմադրել է մի շարք ներկայացումներ, այդ թվում` Ա.Շիրվանզադեի «Մորգանի Խնամին»: 1927-37թթ ղեկավարել է Հայարտան դրամատիկական ստուդիան, 1930-37թթ` Թիֆլիսի Հայ դրաման: Թարգմանել է ֆրանսիական, հունական ու ժամանակակից հեղինակների շատ պիեսներ, երկար տարիներ աշխատակցել է Կովկասի հայ հրատարակչական ընկերությանը: Կնոջ` Աննա Միլիլյանի և Վահան Տերյանի հետ թարգմանել է Րաֆֆու «Կայծերը»: Ռուսերեն է թարգմանել նաև Հովհաննես Թումանյանի «Փարվանա» պոեմը, որը լույս է տեսել 1913թ.: Ինչպես նաև բնագրերից հայերեն է թարգմանել «Բոռը», «Սեր և խարդավանքը», «Մակբեթը», «Ուրիել Ակոստա», «Երկնագույնն ու վարդագույնը», «Երկու որբը», «Վիլհելմ Տելլը», «Սկապենի արարքները» և ուրիշ գործեր: Գրել է հայ թատրոնի պատմությունը (1890-1909թթ): Հայերենից և ռուսերենից բացի, գիտեր գերմաներեն, լատիներեն, ֆրանսերեն, հունարեն: 1934թ-ից եղել է ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ: 1936թ. Թիֆլիսի Հայ դրաման ստանում է նոր շենք: Այն 15 տարիները, որի ընթացքում Քափանակյանը հանդիսացել է թատրոնի ռեժիսորը, թատրոնը չի ունեցել սեփական շենք և աշխատել է դժվարին պայմաններում. ներկայացումները բեմադրվել են շաբաթական մեկ-երկու անգամ, փորձերն արվել են անհարամար պայմաններում: 1937թ. հեռացվել է Թիֆլիսի Հայ դրամայից, տեղափոխվել Թիֆլիսի Հայկական պատանի հանդիսատեսի թատրոն, ուր աշխատել է մինչ կյանքի վերջը: Նա թատրոնը դարձրել է յուրատեսակ մի ստուդիա, որի սաները հետագայում մեծ տեղ են գրավել Թիֆլիսի և Երևանի թատրոններում: Պատանի հանդիսատեսի թատրոնում բեմադրած ներկայացումներից են` «Պավկա Կորչագին» (Վ.Մովսիսյանի հետ), «Սեր և խարդավանք», «Գոշ» և «Երկու տիրոջ ծառան»: 1941թ. արժանացել է Վրաստանի արվեստի վաստակավոր գործչի կոչման: Մահացել է Թիֆլիսում, թաղվել Վերայի հայոց հին գերեզմանատանը: