ՎԱՀՐԱՄ ԱԼԱԶԱՆ

6 մայիս, 1903 - 17 մայիս, 1966

Վահրամ Գաբուզյան

Ծնվել է Արևմտյան Հայաստանի Վան քաղաքում։ Սկզբնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրի Արարք թաղամասի ծխական դպրոցում։ Անձամբ տեսել է Հայոց ցեղասպանության (1915թ.) ողբերգությունը, տեղահանության սարսափները, գաղթի ճանապարհին կորցրել է ծնողներին, մի կերպ հասել Երևան և ապաստան գտել որբանոցում։ Ուսմանը զուգընթաց, մասնագիտացել է գրաշարության մեջ։ 1918թ. աշխատել է «Ուրարտու» տպարանում` որպես գրաշար-բանվոր, 1921թ.` «Խորհրդային Հայաստան» օրաթերթում` գրաշար։ Վ.Գաբուզյան ստորագրությամբ տպագրվել է նրա առաջին բանաստեղծությունը` «Կարմիր հաղթանակը»։ Այնուհետև մամուլում լույս են տեսել նրա բանաստեղծությունները, պոեմները, պատմվածքներն ու ակնարկները, այս անգամ արդեն «Ալազան» ստորագրությամբ։ 1922թ. հրատարակվել է գրողի անդրանիկ գիրքը` «Տարիների խաղը» պոեմը։ Այս տարիներին ակտիվորեն մասնակցել է գրական ու քաղաքական կյանքին։ Եղել է «Ավանգարդ» թերթի հիմնադիրներից մեկը (1922թ.), 1922-30թթ՝ «Տպագրական բանվոր» լրագրի խմբագիրը, 1923-32թթ՝ Հայաստանի պրոլետգրողների ասոցիացիայի նախագահը, 1923-36թթ՝ Հայաստանի և Անդրֆեդերացիայի կենտգործկոմների անդամ, 1933-36թթ՝ Հայաստանի գրողների միության վարչության առաջին քարտուղարը, 1932-36թթ՝ «Գրական թերթ»-ի խմբագիրը: 1935թ. մասնակցել է Փարիզում տեղի ունեցած մշակույթի պաշտպանության միջազգային առաջին կոնգրեսին։ Ռուսերեն լույս են տեսել նրա «Բանաստեղծի սիրտը» և «Հյուսիսային աստղ» գրքերը։ Գրողի «Մաքառումներ» (1933թ.), «Բանաստեղծի սիրտը» (1954թ.), «Հորիզոններ» (1957թ.) գրքերում ամփոփված ստեղծագործությունները լավագույն նմուշներ են հայ չափածոյի մեջ։ 1934թ. հրատարակվել է «Վաթսուներորդ հորիզոնում» վեպը, որը հայ արձակի լավագույն նմուշներից է։ Հեղինակել է նաև բազմաթիվ քաղաքական-հրապարակախոսական, գրաքննադատական արժեքավոր հոդվածներ։ Վաղարշակ Նորենցի հետ կազմել, խմբագրել, հրատարակել է Միսաք Մեծարենցի երկերի լիակատար ժողովածուն, «Արևմտահայ բանաստեղծներ» հատընտիրը, Պետրոս Դուրյանի «Տաղերը»։ 1934թ-ից եղել է Հայաստանի գրողների միության անդամ։ Հալածվել է ստալինյան ռեպրեսիաների պատճառով: 1936թ. տրոցկիստ, նացիոնալիստ, հակահեղափոխական, Բերիայի դեմ մահափորձ կազմակերպող խմբի անդամ և նմանատիպ այլ անհիմն մեղադրանքների հիման վրա դատապարտվել է 10 տարվա ազատազրկման։ 1946թ. պատժաչափը Սովետական Միության մոտ տասնյակ բանտերում կրելուց հետո վերադարձել է հայրենիք։ Սակայն որպես նախկին քաղաքական բանտարկյալ, նրան թույլ չեն տվել ապրել Երևանում և աքսորել են Աշտարակ, որտեղ, անկախ իր կարգավիճակի ու անտանելի պայմաններից, կարողացել է հիմնել Պերճ Պրոշյանի տուն-թանգարանը։ 1949թ. վերոնշյալ անհիմն մեղադրանքներով, այս անգամ արդեն ցմահ, աքսորել են Սիբիր։ 1954թ. լիովին արդարացվելուց հետո վերադարձել է հայրենիք, սակայն բանտերում և աքսորներում կրած տառապանքներն անհետևանք չեն մնացել։ 10 տարի (1956-66թթ) կաթվածահար գամված է եղել անկողնուն։ Ծանր հիվանդության տարիներին նա իր մեջ կարողացել է ուժ գտնել և իր կյանքի տառապալից ուղին թելադրել թղթին ու հանձնել պատմությանը։ 1990թ. տպագրվել է նրա «Տառապանքի ուղիներում» գիրքը, որտեղ հեղինակը ներկայացրել է ստալինյան բռնաճնշումների ժամանակաշրջանի դաժան մթնոլորտը։ Գիրքը հարուստ է 1930-40-ական թվականների բանտային ռեժիմի մասին եղած փաստագրական առատ նյութով։ Մահացել է Երևանում: