ՑՈԼԱԿ ԽԱՆԶԱԴՅԱՆ

23 մարտ, 1886 - 19 սեպտեմբեր, 1935

Ծնվել է Ղարաքիլիսայում (այժմ՝ Վանաձոր): Նախնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրում: 1905թ. ավարտել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանը, 1912թ.՝ Մոսկվայի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը: Մոսկվայում իր դասընկերների` Վահան Տերյանի, Ալեքսանդր Մյասնիկյանի, Պողոս Մակինցյանի և Լազարյան ճեմարանի իրենց նախկին ուսուցիչ Կարապետ Կուսիկյանի հետ հրատարակել է նշանավոր «Գարուն» ալմանախը: Ալմանախի երրորդ գրքում հանդես է եկել իր անդրանիկ գրականագիտական ուսումնասիրությամբ: Բաքվում աշխատակցել է «Գործ» ամսագրին և «Բաքվի ձայն» թերթին, մասնակցել տեղի հայկական համայնքի գրական-մշակութային կյանքին: 1921թ. հրավիրվել է Երևան, նշանակվել նորաստեղծ համալսարանի հասարակական ֆակուլտետի դեկան, ապա եղել է ռուս և անտիկ գրականության ամբիոնի վարիչը: 1910-ական թվականներին ազնիվ զայրույթով լի իր ձայնն է բարձրացրել ընդդեմ ժամանակի այն հրապարակախոս-քննադատների, ովքեր փորձել են ստվեր գցել Հովհաննես Թումանյանի վրա: Գրական պրոցեսին բուռն մասնակցություն է ունեցել 1910-20-ական թվականներին՝ հիմնականում հանդես գալով մարքսիստական գրականագիտության դիրքերից: Այս շրջանում է գրել «Ակամա Հերոստրատները» (1913թ.), «Րաֆֆիի գեղարվեստական հայացքները» (1913թ.), «Քննադատության իրավունքը» (1913թ.), «Ռեալիզմը թատրոնում» (1913թ.), «Ալեքսանդր Ծատուրյան» (1917թ.), «Միքայել Նալբանդյանի «Դիվանի» առթիվ» (1933թ.) և այլ հոդվածներ (մի մասը՝ «Գրասեր» կեղծանվամբ), որոնք կարևոր ներդրում են հայ գրականագիտության մեջ: Րաֆֆու, Նալբանդյանի, Ծատուրյանի, Թումանյանի ստեղծագործություններին տրված նրա բնութագրումները հայ գրականագիտական մտքի լավագույն արտահայտություններից են: Թարգմանել է Վ.Լենինի «Ագրարային հարցի թեորիան» (1935թ.), «Ի՞նչ են ժողովրդի բարեկամները» (1935թ.), «Ի՞նչ անել» (հրտ.՝ 1939թ.), «Մատերիալիզմ և էմպիրիոկրիտիցիզմ» (հրտ.՝ 1939թ.) աշխատությունները: 1928թ. Հայաստանից մեկնելիս Մաքսիմ Գորկին իրեն ուղեկցող Պողոս Մակինցյանին ասել է, որ իր հետ տանում է Հայաստանի հիասքանչ բնության, հայկական ժողովրդական հուզիչ պարերի, երգերի և Ցոլակ Խանզադյանի` իր մասին կարդացած հրաշալի զեկուցման տպավորությունները: 1934թ-ից եղել է Հայաստանի գրողների միության անդամ: Մահացել է Մոսկվայում, թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոնում: