ՈՍԿԱՆ ԵՐԵՎԱՆՑԻ

23 հունվար, 1614 - 4 փետրվար, 1674

Ոսկան վարդապետ, Ղլիճենց

Ծնվել է Նոր Ջուղայում: Եղել է Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու արքեպիսկոպոս։ Ծնողները եղել են երևանցի, Նոր Ջուղայում հաստատվել շահ Աբասի բռնագաղթի ժամանակ։ Սովորել է տեղի ծխատեր քահանայի մոտ, ապա՝ Նոր Ջուղայի Ամենափրկիչ վանքում (Խաչատուր Կեսարացու դպրոցում)։ 1629թ. եկել է Էջմիածին, որոշ ուսումնառությունից հետո վերադարձել։ 1634թ. Փիլիպոս Աղբակեցի կաթողիկոսի հրավերով կրկին եկել է Էջմիածին, մտերմացել դոմինիկյան վանական, գիտնական Պաուլո Պիրոմալլիի հետ, նրա մոտ առել լատիներենի, փիլիսոփայության, երկրաչափության, աստղաբաշխության դասեր, նրան սովորեցրել հայերեն, թարգմանել լատիներենից։ Նշանակվել է վանահայր Ուշիի Սբ. Սարգիս վանքում։ Ամստերդամում գտնվող վաճառական եղբորից՝ Ավետիս Ղլիճենցից հրավեր է ստացել ստանձնելու այդ քաղաքում 1660թ. Մատթեոս Ծարեցու հիմնած հայկական տպարան-հրատարակչության տնօրինությունը։ 1662թ. սեպտեմբերի 27-ին Հակոբ Ջուղայեցի կաթողիկոսի հանձնարարականով մեկնել է Եվրոպա՝ Աստվածաշունչը հայերեն հրատարակելու։ 1664թ. աշնանը ստանձնել է Ամստերդամի Սբ. Էջմիածնի և Սբ. Սարգսի անվան տպարանի տնօրինությունը և 1666թ. մարտի 11-ին իր աշակերտների՝ Կարապետ Անդրիանացու և Օհան Երևանցու հետ սկսել և 1668թ. ավարտել է Աստվածաշնչի տպագրությունը։ Ամստերդամում հրատարակել է 14 այլ գիրք, այդ թվում՝ «Հանդերձ Աստուծով։ Գիրք այբուբենից՝ յաղագս նորեկ տղայոց և մանկանց...» (1666թ.), իր հեղինակած «Քերականութեան գիրք...»-ը (գրաբարի քերականություն), Նոր կտակարան (1668թ.), Մովսես Խորենացու «Գիրք աշխարհացույց»-ը, Վարդան Այգեկցու առակների ժողովածուն («Գիրք աշխարհաց և առասպելաբանութեան, որ է Աղուէսագիրք», 1668թ.), Առաքել Դավրիժեցու «Գիրք պատմութեանց»-ը, «Տօնացոյց»-ը (1669թ.), Շարակնոց (1665թ., 1669թ.)։ 1669թ. տպարանը փոխադրել է Լիվոռնո, ապա՝ Մարսել (1672թ.), հրատարակել ևս 8 անուն գիրք, այդ թվում առաջին ագամ Գրիգոր Նարեկացու Մատյանը՝ «Գիրք աղօթից» (մնացել է անավարտ)։ Գոյության 26 տարվա ընթացքում (գործել է մինչև 1686թ.) երեք քաղաքներում 40 անուն հայերեն գրքեր հրատարակած տպարանը նրա պատվին կոչվել է Ոսկանյան։ Եղել է հայ հին տպագրության ամենախոշոր դեմքը Հակոբ Մեղապարտից հետո։ Հիմնել է շարունակաբար գործող հայկական գրահրատարակչություն, պատրաստել հայ տպագրիչ-հրատարակիչներ։ Ոսկանյան հրատարակությունները այնքան բարձրորակ են եղել, որ բազմիցս նույնությամբ արտատպել են հետագա տպագրիչները։ Մահացել է Մարսելում: