ԱՐԱՐԱՏ ՂԱՐԻԲՅԱՆ

27 հունվար, 1899 - 1 մարտ, 1977

Ծնվել է Հայաստանի Դարղալու (այժմ՝ ՀՀ Արարատի մարզի Այգեզարդ) գյուղում: 1927թ. ավարտել է Երևանի համալսարանը։ 1928-30թթ սովորել է համալսարանի ասպիրանտուրայում՝ Հրաչյա Աճառյանի ղեկավարությամբ մասնագիտանալով հայոց լեզվի պատմության ուղղությամբ։ Այնուհետև Լենինգրադում (այժմ՝ Սանկտ Պետերբուրգ) որոշ ժամանակ հետևել է ակադեմիկոս Նիկողայոս Մառի դասախոսություններին։1929-48թթ դասախոսել է Երևանի համալսարանում, միաժամանակ նաև Բաքվի, Թբիլիսիի և Լենինականի (այժմ՝ Գյումրի) մանկավարժական ինստիտուտներում, իսկ 1934-77թթ՝ Երևանի Խ.Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտում (1940թ-ից՝ պրոֆեսոր), որտեղ կազմակերպել է (1934թ.) հայոց լեզվի ամբիոն և այն գլխավորել մինչև 1960թ.։ 1943-50թթ և 1956-62թթ եղել է ՀՀ ԳԱ լեզվի ինստիտուտի տնօրենը, 1962թ-ից՝ հիմնակազմ գրադարանի տնօրենը։ 1955-67թթ ղեկավարել է ՀՀ ԳԱ լեզվի, գրականության, արվեստի՝ գիտական աստիճաններ շնորհող միացյալ գիտխորհուրդը։ Նրա գիտական աշխատանքները վերաբերում են հայոց լեզվի պատմությանը, հայ բարբառագիտությանը, ժամանակակից հայերենի կառուցվածքային իրողություններին, բառարանագրությանը, հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկային և այլն։ Հայոց լեզվի պատմության բնագավառում առաջին շրջանում նրա կատարած գիտահետազոտական աշխատանքների ամփոփումն է «Հայոց լեզվի պատմության ուսումնասիրության ներածություն» (1937թ.) աշխատությունը, որտեղ հեղինակն անդրադառնում է հայ ժողովրդի ու նրա լեզվի ծագմանը, ապա, ըստ իր ընդունած շրջաբաժանման, հիմնական գծերով բնութագրում է գրաբարը, միջին հայերենը, աշխարհաբարն իր արևելյան ու արևմտյան ճյուղավորումներով, ինչպես նաև մինչ այդ գիտությանը հայտնի հայերենի բարբառները։ Այստեղ (ինչպես և այլ աշխատություններում) ակնհայտորեն զգացվում է Նիկողայոս Մառի լեզվի «նոր ուսմունքի» որոշ ծայրահեղ դպրոցների ազդեցությունը, ապա և դրանից բխող ժխտողական վերաբերմունքը դասական և հատկապես պատմահամեմատական լեզվաբանության հանդեպ։ Հետագայում ձգտել է վերանայել իր դիրքը և առանձին հոդվածներում դիմել նաև պատմահամեմատական մեթոդին։ Հայ բարբառագիտության բնագավառում նրան առավելապես հետաքրքրել են բարբառների դասակարգման, նյութի վերհանման ու գիտական նկարագրման խնդիրները։ «Հայերեն բարբառների մի նոր ճյուղ» (1939թ.) ուսումնասիրությամբ նա հիմնավորել է բարբառների ձևաբանական դասակարգման գիտականությունը՝ միաժամանակ մինչ այդ ընդունված 3 ճյուղերին ավելացնելով չորրորդ՝ «ս» ճյուղը, տվել այդ ճյուղի 6 բարբառների համառոտ նկարագիրը (հետագայում դրանց թիվն ընդլայնվել է)։ 1950-ական թվականների սկզբներին առաջ է քաշել բարբառների տիպաբանական դասակարգման հարցը՝ ընդունելով դերբայավոր («ում»,«լ», «ս» ճյուղերով), մասնիկավոր («կը», «կա», «հա» ճյուղերով) և գրաբարատիպ խմբեր։ Բառարանագրության ասպարեզում իբրև հեղինակակից մասնակցել է «Ռուս-հայերեն» (1945թ.) և «Հայ-ռուսերեն» (1947թ.) համառոտ բառարանների ստեղծմանը։ Առավել նշանակալից է «Ռուս-հայերեն բառարանը» (1968թ., ՀՀ պետական մրցանակ, 1971թ.), որն ընդգրկում է 85000 բառահոդված, շուրջ 100000 բառ և դարձվածք։ Հայաստանում սկզբնավորել է համաբարբառների կազմման գործը. նրա անմիջական ղեկավարությամբ լույս են տեսել Ագաթանգեղոսի, Կորյունի, Ղազար Փարպեցու և այլոց ստեղծագործությունների համաբարբառները։ Նրա գրած 5-6-րդ դասարանների հայոց լեզվի դպրոցական դասագրքերը, որ ընդգրկում են հնչյունաբանությունը, բառագիտությունը և ձևաբանությունը, 1934թ-ից բազմաթիվ վերահրատարակություններով գործածության մեջ են մնացել ավելի քան 30 տարի։ Հայոց լեզվի մի շարք դասագրքեր է գրել նաև այլ դասարանների, ինչպես նաև ոչ հայկական դպրոցների համար։ Նրա հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկային նվիրված ուսումնասիրությունների յուրովի հանրագումարն է «Հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկա» (1954թ.) ձեռնարկը, որտեղ նախ շարադրվում են մայրենի լեզվի դասավանդման մեթոդիկայի գիտաամանկավարժական հիմունքները, պլանավորման հարցերը, ապա հնչյունաբանության, բառագիտության, ձևաբանության ու շարահյուսության բաժիններով տրվում է համապատասխան նյութի մատուցման մեթոդների ու մեթոդական հնարների կիրառման հնարավոր պատկերը։ Այդ բոլորով հանդերձ՝ շեշտը, դրվում է նաև սովորողների բանավոր ու գրավոր խոսքի զարգացման կարևորության վրա։ 1969թ. պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով։ 1960թ-ից եղել է ՀՀ ԳԱ ակադեմիկոս: 1954թ. արժանացել է Հայաստանի գիտության վաստակավոր գործչի կոչման։ Մահացել է Երևանում: Արարատ Ղարիբյանի անունով է կոչվում Երևանի թիվ 142 միջնակարգ դպրոցը: