ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈՒՆԻ

27 փետրվար, 1845 - 19 դեկտեմբեր, 1892

Ծնվել է Մոսկվայում: Եղել է պետական գործիչ, գեներալ Երեմիա Արծրունու որդին: 1858-63թթ սովորել է Թիֆլիսի ռուսական գիմնազիայում: Այնուհետև ուսանել է Մոսկվայի և Պետերբուրգի համալսարաններում, 1867-69թթ` Հայդելբերգի համալսարանում` ստանալով քաղաքատնտեսության և փիլիսոփայության դոկտորի գիտական աստիճան: 1865-70թթ թղթակցել է «Մեղու Հայաստանի», «Հայկական աշխարհ» պարբերականներին: 1869-70թթ հայերենի դասեր է առել Վիեննայի, ապա Վենետիկի Մխիթարյանների մոտ: 1870թ. սեպտեմբերին վերադարձել է Թիֆլիս, պաշտոնավարել Գայանյան օրիորդաց դպրոցում։ 1872-92թթ եղել է «Մշակ» թերթի հիմնադիր-խմբագիրը: Եղել է հայ ազատական գաղափարախոսության ներկայացուցիչներից: Ազգային առաջադիմության տեսանկյունից վտանգավոր համարելով օտարերկրյա կապիտալի մուտքը Այսրկովկաս` առաջարկել է տեղական միջոցներով հիմնել բաժնետիրական ընկերություններ, փոխօգնության գանձատներ: Պայքարել է հանուն բուրժուադեմոկրատական բարեփոխումների, ժողովրդի կրթության, լուսավորության, կնոջ իրավահավասարության: Հրապարակախոսական գործունեությանը զուգընթաց զբաղվել է գրական ստեղծագործությամբ։ Գրել է հուշագրական բնույթի գործեր, «Էվելինա» (1891թ.) վեպը, պատմվածքներ, ակնարկներ, ֆելիետոններ և այլն։ Հարուստ է մանավանդ նրա գրական-քննադատական ժառանգությունը։ Դեռ հայդելբերգյան շրջանում դրել է իդեալներ առաջարկող և հասարակության ախտերն անխնա մերկացնող գրականության զարգացման պահանջը, շեշտել ռոմանտիկական և ռեալիստական արվեստը հասարակության կենսական շահերին ծառայեցնելու միտքը։ 1880-ական թվականներին հրաժարվել է ռոմանտիկական գրական ուղղությունը պաշտպանելու նախկին դիրքավորումից։ Եռանդուն մասնակցություն է ցուցաբերել սուլթանական բռնապետության դեմ ռեալիզմի նոր սահմանում` ելնելով տիպականության, տիպ-կերպարի այն ժամանակվա ընդունված ըմբռնումից: Ըստ նրա` տիպը բազմաթիվ անհատականությունների ընդհանրացման արդյունք է, որը ներառում է հոգեբանությունների և բնավորությունների տիպական միջինը: Հանդես է եկել Նիոբե, Ասիացի, Է.Շատիրավացի գրական կեղծանուններով: Մահացել է Թիֆլիսում, թաղված է տեղի Խոջիվանքի հայկական պանթեոնում: