ՀԱՐՈ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

13 ապրիլ, 1897 - 9 հունվար, 1966

Ծնվել է Ելիզավետպոլում (այժմ՝ Գանձակ): Գիմնազիան ավարտելուց հետո, կամավոր զինվորագրվել է և մասնակցել Առաջին համաշխարհային պատերազմին (1914-18թթ): 1919թ-ից մեկ տարի սովորել է Թիֆլիսի կոնսերվատորիայում՝ Կ.Ադուրալովայի դաշնամուրի և Անուշավան Տեր-Ղևոնդյանի երաժշտության տեսության և ստեղծագործությն բաժիններում: Այնտեղ ծանոթացել է Ռոմանոս Մելիքյանի հետ, ում ստեղծագործությունը հսկայական տպավորություն է գործել նրա վրա: 1920թ-ից աշխատել է որպես ուսուցիչ, նախ` Սանահինում, ապա` Ալեքսանդրապոլում (այժմ՝ Գյումրի): 1923-26թթ սովորել է Մոսկվայի Գնեսինների անվան երաժշտական ուսումնարանում՝ Մ.Գնեսինի ստեղծագործական դասարանում: Այդ շրջանի ստեղծագործություններից աչքի են ընկել չորս երգերը` «Մայիս», «Օրորոցային», «Լորիկ» և «Հնձի երգ»: 1930թ. ավարտել է Լենինգրադի կոնսերվատորիայի Վ.Շչերբաչյովի ստեղծագործական դասարանում: Եղել է Սովետական Հայաստանի երաժշտական մշակույթի զարգացման գործի ակտիվ կազմակերպիչներից: 1927-29թթ մասնակցել է Քրիստափոր Քուշնարյանի կազմակերպած ժողովրդական երաժշտության հավաքման արշավին: Հայաստանի տարբեր շրջաններում, հատկապես Շիրակում, նրանք գրի են առել 350-ից ավելի հայկական և քրդական մեղեդիներ: Լենինգրադում ուսանելու տարիներին գրել է գործիքային ստեծագործություններ, ինչպես նաև «Չորս երգ» տետրը` հիմնված ժողովրդական բանահյուսության վրա: 1930թ. մշտական բնակություն է հաստատել Երևանում: Հեղինակել է հինգ օպերա, երեք սիմֆոնիա, բազմաթիվ երգեր, ռոմանսներ, կամերային-գործիքային ստեղծագործություններ: 1930-34թթ դասավանդել է Երևանի կոնսերվատորիայում (1934թ-ից՝ դոցենտ): 1939-47թթ եղել է Հայաստանի կոմպոզիտորների միության նախագահը: Երկերն աչքի են ընկնում հուզականությամբ, ժողովրդայնությամբ, կերպարների ռեալիստականությամբ: Կոմպոզիտորի ստեղծագործության հիմնական թեման Հայաստանն է, նրա բնությունը, հարազատ ժողովրդի պատմական ճակատագիրը: Օպերայի ժանրում դիմել է ժողովրդական էպոսին՝ «Սասունցի Դավիթ» (1936թ.), հայ ժողովրդի հերոսական անցյալին՝ «Նունե» (10--դ դարի թոնդրակեցիների շարժման թեմայով, 1947թ.), նրա հեղափոխական-ագատագրական պայքարին՝ «Լուսաբացին» (1938թ.), ժամանակակից սովետական իրականությանը՝ «Հերոսուհին» (1950թ., ԽՍՀՍ Պետական մրցանակ, 1951թ.), ինչպես նաև ժանրային-կենցաղային, հեքիաթային, երգիծական կերպարների՝ «Քաջ Նազար» (1934թ.): Հայկական երաժշտական թատրոնի զարգացման մեջ սկզբունքային կարևոր նշանակություն ուներ, հատկապես, նրա «Լուսաբացին»՝ պրոլետարական հեղափոխության թեմայով հայկական առաջին օպերան: Եղել է հայ առաջին կոմպոզիտորներից, որ հայկական ժողովրդական երաժշտության ինտոնացիաների հիման վրա ստեղծել է մեծ կտավի սիմֆոնիկ երկեր: Նրա 3 սիմֆոնիաներից (1944թ., 1945թ., 1953թ.) առանձնանում է Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին գրված հերոսական-հայրենասիրական Առաջին սիմֆոնիան: Կոմպոզիտորի կամերային-գործիքային (4 լարային կվարտետ, դաշնամուրի, ջութակի, թավջութակի սոնատներ, դաշնամուրային պիեսներ և այլն), վոկալ ստեղծագործության մեջ կենտրոնական տեղ են գրավում խոր հոգեբանական, փիլիսոփայական լիրիկան, բնության բանաստեղծական պատկերները: Ռոմանսներ և երգեր է գրել Նահապետ Քուչակի, Սկրտիչ Նաղաշի, Նաղաշ Հովնաթանի («Սիջնադարյան քնարերգությունից»), Դ.Վարուժանի («Հացին երգը»), Վ.Տերյանի, Գ.Սարյանի, Հ.Շիրագի, Սարմենի և այլ բանաստեղծների տեքստերով: Նրան առանձնապես մոտիկ էր Ավետիք Իսահակյանի քնարերգությունը, որի տեքստերով ստեղծել է բազմաթիվ երգեր ու ռոմանսներ, վոկալ շարքեր («Ալագյազի մանիներ», «Երազ օրեր», «Մտորումներ», «Հայրենի աղբյուր»): Գրել է նաև «26 կոմիսարների հիշատակին» (1939թ.), «Լուր-դա-լուր» (1944թ.) սիմֆոնիկ պոեմները, «Պարային սյուիտ» (1951թ.), «Սեծ եղեռն» օրատորիան (1964թ.), «Կոլտնտեսային» կանտատը (1947թ.), դաշնամուրի կոնցերտ (1959թ), Ռապսոդիա դաշնամուրի և նվագախմբի համար (1962թ.) և այլ երկեր: Օժտված է եղել գրական ձիրքով. հեղինակել է «Ղարղադիլը և ուրիշները» (1961թ.), «Հին ծանոթներ» (1974թ.) պատմվածքների ժողովածուները: Եղել է Հայաստանի 1-ինից 4-րդ գումարումների Գերագույն սովետի դեպուտատ: Պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի 2 և «Պատվո նշան» շքանշաններով: 1960թ. արժանացել է Հայաստանի ժողովրդական արտիստի կոչման: Մահացել է Երևանում: